پرخاشگری کودک؛ نشانه‌ها، علت‌ها و ۸ راهکار مدیریت مؤثر
-
Array
-
1404/02/03
-
1 دقیقه
آنچه در این مقاله می‌خوانید
1. پرخاشگری در کودکان چیست؟
2. تفاوت پرخاشگری کودک با بزرگسال
3. علت‌های پرخاشگری کودک
4. پرخاشگری در کودکان زیر ۵ سال (برحسب سن)
5. نشانه‌های پرخاشگری در کودکان
6. ۸ روش کاهش و مدیریت پرخاشگری کودک
پرخاشگری در کودکان چیست؟
پرخاشگری کودک به هر رفتار عمدیِ کلامی یا فیزیکی گفته می‌شود که هدفش آسیب رساندن به دیگران یا اشیا باشد؛ از هل دادن و کتک زدن گرفته تا توهین و فریاد. گرچه بروز خشم در مراحل رشد طبیعی است، تکرار و شدت بالای آن می‌تواند زنگ خطر مشکلات عاطفی و اجتماعی باشد. شناسایی علت‌های پرخاشگری و به‌کارگیری روش‌های تربیتی صحیح، به کودک کمک می‌کند احساسات را بشناسد و واکنش سالم نشان دهد.
تفاوت پرخاشگری کودک با بزرگسالان
چرا رفتار پرخاشگرانه در خردسالان شایع‌تر است؟
– بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی اوج رفتارهای فیزیکی (گاز، لگد، پرتاب شیء) است.
– مهارت زبانی و خودکنترلی هنوز کامل نشده؛ کودک احساس را با عمل نشان می‌دهد.
روند تغییر پرخاشگری تا نوجوانی
گروه سنی و الگوی پرخاشگری
-
زیر ۲ سال گریهٔ شدید، پرت کردن اشیا، گاز گرفتن
-
۳–۵ سال| کتک‌زدن همسالان، قلدری کلامی خفیف
-
مدرسه‌ای اذیت حیوانات، درگیری فیزیکی و لفظی طولانی
-
نوجوانی رفتار خشونت‌آمیز جدی، تخریب اموال، نزاع گروهی
علت‌های پرخاشگری کودک
۱. عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی
– فعالیت بیش‌ازحد آمیگدالا (مرکز هیجان در مغز).
– عدم تعادل هورمونی: تستوسترون بالا یا استروژن پایین.
۲. عوامل خانوادگی و محیطی
– مشاهدهٔ مداوم خشونت یا تنبیه سخت در خانه.
– سبک فرزندپروری تحقیرکننده یا سرد.
– زندگی در محله‌های خشونت‌خیز یا دوستی با همسالان پرخاشگر.
۳. رسانه و الگوهای رفتاری خشونت‌آمیز
– تماشای مکرر کارتون یا بازی ویدیویی خشن.
– توصیهٔ AAP: زیر ۲ سال تماشای تلویزیون ممنوع، ۲–۵ سال < ۱h در روز.
پرخاشگری در کودکان زیر ۵ سال
نوزادی تا ۱۲ ماهگی
کودک با چنگ‌زدن و پرتاب اشیا واکنش محیط را می‌آزماید؛ هدف آسیب نیست.
۱۸ ماه تا ۳ سالگی؛ دورهٔ قشقرق‌ها
– اوج خشم فیزیکی؛ هنوز واژگان کافی برای بیان ندارد.
– والدین باید احساس را نام‌گذاری و روتین «آرام سازی» بیاموزند.
۳ تا ۵ سالگی
– پرخاشگری کاهش می‌یابد اما هنوز تحریک‌پذیری بالا است.
– مهارت نوبت‌گیری، اشتراک و همدلی باید به‌صورت بازی آموزش داده شود.
نشانه‌های پرخاشگری در کودکان
– کتک زدن، گاز گرفتن یا تخریب وسایل دیگران.
– تهدید کلامی، فریاد یا استفاده از کلمات رکیک.
– اذیت حیوانات یا آتش‌بازی خطرناک در سن مدرسه.
– قشقرق‌های شدید > ۵ دقیقه، بیش از ۳ بار در هفته.
هشدار: اگر پرخاشگری با مشکلات خواب، افت تحصیلی یا کناره‌گیری اجتماعی همراه است، مشاوره تخصصی ضروری است.
روش‌های کاهش و مدیریت پرخاشگری در کودکان
1. الگوی رفتاری باشید:
پرخاشگری نکنید؛ نشان دهید چطور خشم را با کلام ابراز می‌کنید.
2. تشویق به استفاده از کلمات:
جملات ساده مثل «من ناراحتم چون…» را تمرین کنید.
3. تسلیم نشدن در برابر قشقرق:
رفتار پرخاشگرانه نباید به خواسته فوری منجر شود.
4. قوانین و روتین منظم روزانه:
خواب کافی، تغذیه سالم و *روتین کودک* منسجم سطح استرس را پایین می‌آورد.
5. تقویت رفتار مثبت:
هر بار که کودک خشم را با کلام کنترل کرد، فوراً تحسین کنید.
6. تخلیهٔ انرژی با بازی فعال:
روزانه ۱ ساعت بازی بدنی برای تخلیه تنش لازم است.
7. تکنیک وقفهٔ کوتاه (Time-out):
برای کودکان ۳+ سال، ۲–۳ دقیقه جدایی در فضای امن می‌تواند مفید باشد.
8. هماهنگی با مدرسه یا مهد:
یک برنامهٔ مشترک رفتاری طراحی کنید تا پیام‌ها یکپارچه باشد.
جمع‌بندی
پرخاشگری کودک در سال‌های اولیه بخشی طبیعی از رشد است، اما اگر شدت یا تکرار آن بالاست باید ریشه‌ها را بررسی کرد: عوامل ژنتیکی، محیط خانواده، فشار اجتماعی یا رسانهٔ خشن. والدین با الگوی رفتاری سالم، آموزش کلامی احساسات و ایجاد *روتین کودک* منظم می‌توانند خشم را به مهارت حل‌مسئله تبدیل کنند. در موارد حاد، مشاورهٔ تخصصی روان‌شناسی کودک توصیه می‌شود تا رفتار پرخاشگرانه پیش از ورود به نوجوانی به‌درستی مدیریت گردد.
نویسنده: طوبی عموزاده
منابع:
