دلبستگی کودکان
زیر شش ماه
1404/02/30
1 دقیقه
دلبستگی کودکان از مهم‌ترین جنبه‌های رشد روانی آن‌هاست که تأثیر مستقیمی بر شخصیت، روابط اجتماعی و احساس امنیت آن‌ها در سال‌های بعد دارد. روان‌شناسانی همچون جان بالبی و رنه اسپیتز بر اهمیت این پیوند اولیه تأکید کرده‌اند. بر اساس یافته‌های بالبی، دلبستگی میان کودک و مادر (یا مراقب اصلی) باید رابطه‌ای گرم، صمیمی، پایدار و لذت‌بخش باشد؛ رابطه‌ای که در آن کودک احساس امنیت کند و بتواند با اطمینان بیشتری به کشف دنیای اطراف بپردازد. دلبستگی برای کودک همان‌قدر حیاتی است که نیاز به تغذیه، خواب یا بازی. بدون یک پایگاه امن عاطفی، کودک ممکن است در رشد روانی خود دچار اختلال شود. بنابراین، شناخت انواع دلبستگی در کودکان و راه‌های بهبود آن، برای والدین و مربیان اهمیت فراوانی دارد.
دلبستگی چیست و چرا اهمیت دارد؟
دلبستگی به معنای پیوند عاطفی عمیق و پایداری است که بین کودک و والد یا مراقب شکل می‌گیرد. این پیوند، بر اساس تعاملات روزمره، نحوه پاسخگویی والد به نیازهای کودک و کیفیت رابطه میان آن‌ها ساخته می‌شود. کیفیت این رابطه، پایه‌گذار شکل‌گیری اعتماد به نفس، استقلال، تنظیم احساسات و روابط آینده‌ی کودک است.
انواع سبک دلبستگی در کودکان
انواع سبک دلبستگی در کودکان معمولاً به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام، ویژگی‌ها و پیامدهای خاصی دارند:
۱. دلبستگی ایمن
کودکانی که دلبستگی ایمن دارند، از بودن با والد یا مراقب خود احساس امنیت می‌کنند. در زمان ناراحتی یا ترس، به‌راحتی به او پناه می‌برند.
پیامد: رشد بهتر اجتماعی، اعتماد به نفس بالا و توانایی تنظیم هیجانات.
۲. دلبستگی اجتنابی
در این سبک، کودک از نزدیک‌شدن به والد پرهیز می‌کند. معمولاً چنین کودکانی از طرف والدین نادیده گرفته شده‌اند یا به نیازهای عاطفی‌شان پاسخ داده نشده است.
پیامد: مشکلات در اعتماد، ناتوانی در بیان احساسات، و روابط سطحی.
۳. دلبستگی دوسوگرا
کودک در نبود والد بسیار مضطرب است، اما هنگام بازگشت او رفتار متناقضی دارد؛ گاه نزدیک می‌شود و گاه دوری می‌کند.
پیامد: وابستگی شدید، روابط بی‌ثبات و اضطراب در روابط اجتماعی.
۴. دلبستگی آشفته
این سبک در کودکانی دیده می‌شود که والدین رفتاری سردرگم، ترس‌آور یا گاهی آزارگر دارند. کودک نمی‌داند به والد اعتماد کند یا نه.
پیامد: بی‌ثباتی هیجانی، اضطراب مزمن و آسیب‌پذیری در روابط بلندمدت.
عوامل تأثیرگذار بر دلبستگی کودکان
دلبستگی کودکان تحت تأثیر عوامل متعددی در سال‌های ابتدایی زندگی شکل می‌گیرد. شناخت این عوامل می‌تواند به والدین کمک کند تا زمینه‌ساز دلبستگی ایمن و سالم در فرزندان خود باشند و از بروز انواع سبک دلبستگی در کودکان که ناایمن هستند جلوگیری کنند.
۱. نقش تعامل اولیه والد و کودک
یکی از مهم‌ترین عناصر در شکل‌گیری دلبستگی، کیفیت ارتباط اولیه میان کودک و مراقب اصلی اوست. نوزادان از طریق تماس چشمی، آغوش، لبخند و لحن صدا با والدین خود ارتباط برقرار می‌کنند. اگر والدین با حساسیت به گریه و نیازهای عاطفی کودک پاسخ دهند، کودک به تدریج احساس امنیت کرده و پیوند عاطفی پایداری شکل می‌گیرد. این پاسخگویی، پایه‌گذار دلبستگی ایمن است.
۲. اهمیت ثبات و امنیت در محیط زندگی
محیط پایدار و قابل پیش‌بینی، احساس آرامش و امنیت را در کودک تقویت می‌کند. کودکانی که در محیط‌های پرتنش یا ناپایدار رشد می‌کنند، ممکن است دچار اضطراب و بی‌اعتمادی شوند. نظم در امور روزمره مثل زمان خواب، تغذیه و بازی باعث افزایش احساس کنترل و پیش‌بینی‌پذیری در کودک شده و زمینه‌ساز دلبستگی سالم می‌شود.
۳. سبک‌های فرزندپروری والدین
سبک رفتاری والدین تأثیر چشم‌گیری بر انواع دلبستگی در کودکان دارد. والدین پذیرنده، مهربان و پاسخ‌گو معمولاً دلبستگی ایمن را در فرزندان خود پرورش می‌دهند. در مقابل، والدین مستبد، بی‌تفاوت یا متناقض، ممکن است منجر به ایجاد دلبستگی اجتنابی، دوسوگرا یا آشفته در کودک شوند. سازگاری و ثبات در رفتار والدین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
۴. سلامت روان والدین
وضعیت روانی والدین نیز یکی از عوامل اساسی در شکل‌گیری دلبستگی است. والدینی که با افسردگی، اضطراب یا اختلالات روانی مواجه‌اند، ممکن است نتوانند به‌طور کامل به نیازهای عاطفی کودک پاسخ دهند. این وضعیت می‌تواند مانع ایجاد احساس امنیت شده و به دلبستگی ناایمن بینجامد.
۵. تجربه‌های آسیب‌زا و ناگوار
وقایع استرس‌زا مانند طلاق، مرگ والد، خشونت خانگی یا بی‌توجهی شدید، می‌توانند اثرات بلندمدتی بر دلبستگی کودک داشته باشند. چنین تجربه‌هایی ممکن است منجر به شکل‌گیری دلبستگی آشفته یا الگوهای رفتاری ناپایدار شوند. حمایت روانی و عاطفی در دوران پس از آسیب می‌تواند به ترمیم این پیوند کمک کند.
۶. تأثیرات فرهنگی و اجتماعی
فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی نقش مهمی در نحوه تعامل والدین با کودک دارند. در برخی فرهنگ‌ها وابستگی نزدیک تشویق می‌شود و در برخی دیگر استقلال زودهنگام. همچنین محیط‌های اجتماعی مانند مهدکودک، خانواده گسترده یا محله‌های حمایتی نیز می‌توانند با فراهم‌کردن تعاملات مثبت، به تقویت دلبستگی ایمن کمک کنند.
نتیجه‌گیری
دلبستگی کودکان یکی از ارکان مهم در رشد هیجانی و اجتماعی آن‌هاست. با شناخت دقیق انواع سبک دلبستگی در کودکان و تلاش برای تقویت دلبستگی ایمن، می‌توان پایه‌ای محکم برای سلامت روانی، اعتماد به نفس و روابط سالم کودک در آینده بنا نهاد. والدینی که حضور عاطفی مؤثر دارند، بیشترین نقش را در ساختن این بنیان مهم ایفا می‌کنند.
تهیه و تنظیم:
زهرا موسوی، پروین محمدی
منابع:
نظریه های شخصیت، شولتز
