تنبیه کودکان: شیوه اصولی تنبیه چیست؟

زمان مطالعه: 4 دقیقه

تنبیه کودکان یکی از موضوعات بحث‌برانگیز و چالش‌برانگیز در حوزه تربیت فرزند است. بسیاری از والدین، مربیان و حتی متخصصان حوزه کودک درباره روش‌های درست یا نادرست تنبیه دیدگاه‌های متفاوتی دارند. در حالی که برخی تنبیه را ابزاری برای اصلاح رفتار می‌دانند، دیگران بر تأثیرات منفی آن بر سلامت روانی کودک تأکید می‌کنند. با توجه به نقش حیاتی شیوه‌های تربیتی در شکل‌گیری شخصیت کودک، آگاهی از پیامدهای تنبیه بدنی یا روانی می‌تواند والدین را به انتخاب رویکردهای مؤثرتر و انسانی‌تر هدایت کند.

آنچه در این مقاله می‌خوانید نمایش

تنبیه کودکان، اشتباه تربیتی والدین

در واقع تنبیه به معنای متوجه و متنبه کردن است. تنبیه کودکان یک روش تربیتی است که والدین برای کاهش رفتار نامناسب در کودک خود به آن متوسل می‌شوند. قطعا   تنبیه غالبا به صورت فریاد زدن، کتک زدن و محروم کردن اعمال می‌شود. بهتر است بدانید که فریاد کشیدن بر سر کودک یا کتک زدن او به خاطر بدرفتاری، یک روش انضباطی بی نتیجه است. علاوه بر اینکه تاثیر دائمی ندارد، اثرات جانبی ناخوشایندی برای کودک به جا می‌گذارد. یکی از این اثرات رواج خشونت و پرخاشگری است. رفتار پرخاشگرانه والد الگویی برای کودک است. دیگر اینکه کودکی که مدام مورد تنبیه واقع می‌شود، از والد تنبیه کننده دوری می‌کند. این فاصله علاوه بر اینکه رابطه سالم والد-کودک را مختل می‌کند، باعث می‌شود والد فرصت آموزش رفتار مطلوب به کودک را از دست بدهد. همچنین کودکی که با او برخورد خشن شده است، همواره احساس تهدید می‌کند، در نتیجه دچار اضطراب می‌شود. محروم کردن هم اگر به صورت پیامد مرتبط با رفتار استفاده نشود، اثربخشی ندارد. کودک نمی‌تواند پیش‌بینی کند که رفتارش در هر بار چه نتیجه ‌ای در پی دارد. مثلا کودک دستمال‌های جعبه را روی زمین می‌ریزد، والدین او را از تماشای تلویزیون محروم می‌کنند. روز دیگر در زمانی که نمی‌خواهد تلویزیون ببیند به سراغ دستمال‌های جعبه می‌رود. چون نامرتبط بودن محرومیت بازدارندگی لازم را نداشته.

متاسفانه استفاده از تنبیه بسیار رواج دارد شاید یکی از علل آن این باشد که ما عادت کرده ایم همدیگر را تنبیه کنیم. دلیل دیگر این است که تنبیه سریعا رفتار نامطلوب را متوقف می‌کند و این باعث احساس پیروزی در تنبیه کننده می‌شود. اما مسئله اینجاست که تنبیه کودکان باعث از بین رفتن رفتار نامطلوب نمی شود بلکه تنها آن را متوقف می‌کند و در اصل در خزانه رفتاری کودک باقی می‌ماند. به این معنا که میل به انجام رفتار از بین نمی رود. کودک مترصد فرصت است که در صورت عدم حضور تنبیه کننده، آن رفتار را تکرار کند. یا حتی به فکر تلافی و انتقام بیفتد. اما اگر تنبیه به صورت رایج بی اثر است، در برابر بدرفتاری کودک خود چه کنیم؟ با استفاده درست از روش تنبیهی و اجتناب از اشتباهات تربیتی متداول می‌توان تاثیر آن را بیشتر کرد.

 

جایگزین‌های سالم تنبیه کودکان

در زیر برخی از اشتباهات تربیتی والدین و جایگزنین سالم آنها لیست شده‌اند:

 

 

لیست اشتباهات تربیتی والدین

 

راهکارهایی برای والدین در تنبیه کودکان

والدین از فرزندان خود می‌خواهند که به آن‌ها احترام بگذارند، اما گاهی فراموش می‌کنند که احترام باید دو طرفه باشد. یکی از رایج ترین اشتباهاتی که والدین در تنبیه کودکان مرتکب می‌شوند، فریاد زدن، صحبت با لحن تند و عصبانی و یا حتی توهین به فرزندانشان است. احترام متقابل یکی از نکات اساسی است که باید در مورد تنبیه کودکان به خاطر بسپارید.

 

 

راه حل: به این فکر کنید که اگر با یک فرد بزرگسال مانند همکار یا خویشاوند، درگیری دارید، دوست دارید چگونه با شما صحبت کنند. تا سطح چشم فرزندتان پایین بیایید و مشکل موجود را با ملایمت (اما همچنان محکم) و محترمانه مطرح کنید. در هنگام عصبانیت هر واکنشی می‌تواند منفی باشد و منجر به پشیمانی شود. بهتر است واکنش به رفتار نامطلوب را به زمان آرامش موکول کنید.

دقت کنید در واکنش به رفتار  نامطلوب کودک، ثبات عمل داشته باشید. اگر گاهی تنبیه کنید و گاهی هیچ واکنشی نشان ندهید، تنبیه کاملا بی اثر می‌شود و کودک واکنش شما را به حال درونی خودتان نسبت می‌دهد نه به رفتار خودش در نتیجه  متوجه نامطلوب بودن رفتار خود نمی‌شود. همچنین پیامدها را برای کودک مشخص کرده باشید و خودتان حتما به قوانین عمل کنید چون بهترین روش آموزش رفتارهای مطلوب، عمل کردن به صورت یک سرمشق با ثبات است. مثلا اگر والد گاهی فرزندش را با پرخاش و فریاد تنبیه کند و گاهی خشمش را کنترل کند، نمی‌تواند کنترل خشم و عدم پرخاشگری را به عنوان رفتار مطلوب به کودک آموزش دهد.

 تنبیه کودک به تنهایی نمی‌تواند نتیجه دلخواه را فراهم کند. تنبیه فقط رفتار نامطلوب را مشخص می‌کند. اما یاد نمی‌دهد که چه رفتاری باید انجام شود. پس به جای تمرکز بر رفتار نامطلوب، رفتار جایگزین و مطلوب را به کودک آموزش دهید. به طور مثال کودک شما برای برداشتن لیوان از طبقات کابینت بالا می‌رود، اگر هر بار او را دعوا کنید و بگویید این کار خطرناک است، رفتار او تغییر نمی‌کند. اما اگر به او وسیله امنی مثل چهارپایه یا صندلی را پیشنهاد بدهید، او دیگر از طبقات بالا نمی‌رود.

 

اشتباهات رایج تربیتی والدین

 

نتیجه‌گیری

به طور کلی با توجه به آثار جانبی نامطلوب تنبیه کودکان، بهتر است برای جهت دادن به رفتارهای کودک، مشارکت او را در کارها جلب کنید، با این کار جایگاه کودک مورد تایید واقع می‌شود و برای اثبات قدرت خود نیازی به رفتارهای مخرب ندارد. همچنین در کنار پرهیز از اشتباهات در تنبیه، از پیامدهای طبیعی و منطقی استفاده کنیم. در مقاله پیامد، جایگزین تنبیه کودک، به این موضوع پرداخته شده است.

 

تهیه و تنظیم: پروین محمدی، زهرا موسوی

 

منابع:

رشد و شخصیت کودک، اثر لورا برک

واکسیناسیون روانی کودک/ حسام فیروزی

تغییر رفتار و رفتاردرمانی، اثر علی اکبر سیف

ارتباط موثر تنبیه کودکان مهارت های فرزندپروری